„Górne dobra korytowskie” w opisie Josepha Köglera (cz. II) – tłum. W. Delekta; red. K. Oniszczuk-Awiżeń

Opracowanie J. Köglera z 1796 r. przedstawia opis tzw. „Górnych dóbr korytowskich" (niem. Koritauer Obergütern), czyli następujących miejscowości: Kamieniec (niem. Kamnitz); Niwa (Reichenau); Tworów (Ludwigsdörfel) oraz nieistniejące obecnie, niegdyś samodzielne majątki, Engelgut i Rübischgut, scalone w wieś Szalejów Górny (Oberschwedelsdorf).

II NIWA (Reichenau)
Wieś leży niedaleko od pierwszej [tj. Kamieńca – WJD] i składa się z dwóch części. Do jednej z nich, należy dwóch chłopów [gospodarstw chłopskich – WJD] i kilku zagrodników. Wieś należała niegdyś do jezuitów w Kłodzku, teraz jednak do pana hrabiego von Reden, do majątku Szalejów Dolny. Druga część należała niegdyś do Korytowa. Teraz posiada ją pan Anton Franz, który zakupił ją wraz z tzw. Górnymi dobrami korytowskimi. Składa się z dwóch różnych części: z siedziby rycerskiej i dobra wolnosędziowskiego. Każda z nich miała wcześniej swojego osobnego właściciela, ale później zostały one połączone. Obecnie znajdują się w tej części: kościół filialny, szkoła, pański folwark, młyn wodny, 16 gospodarstw chłopskich oraz 26 zagrodników i chałupników.(1)
1) O siedzibie rycerskiej
Do gniazda rycerskiego lub głównego dobra należą: kościół filialny, folwark, 12 gospodarstw chłopskich i większość zagrodników oraz chałupników. Kościół pod wezwaniem św. Wita, do którego oprócz Niwy należą też Chocieszów (Stolzenau) i Rolling, był kiedyś kościołem parafialnym.
1385 Conrad von Nymands
Już w najstarszym spisie kościołów parafialnych kłodzkiego dekanatu z 1384 r. znajduje się miejscowość Reichenaw(2) a w roku 1385, w czwartek po św. Michale [5. października], Conrad von Nymands podarował czcigodnemu panu Piotrowi (Petrus), proboszczowi w Reichenaw i wszystkim jego następcom 1 „ciężką" markę [grzywnę] rocznych czynszów ze Ścinawki Dolnej [Niederstein].(3)
W połowie XVI stulecia, kiedy w Szalejowie Górnym przez dłuższy czas nie było proboszcza, nabożeństwa odprawiał tam co trzecią niedzielę proboszcz z Niwy.(4) W 1615 r. w Niwie był proboszcz [pastor – WJD] luterański.(5) Po wygnaniu kaznodziejów luterańskich z Hrabstwa, kościół ten został włączony w skład parafii Szalejów Górny, jako filia tamtejszego kościoła. W 1787 r. kościół ten został rozbudowany i wyremontowany. Prawo patronatu nad kościołem posiadał w 1560 r. władca Hrabstwa.(6) W roku 1577 (zob. Kamienica) zostało sprzedane wraz z majątkiem Kamieniec i jest od tego czasu stale w gestii właścicieli tych dóbr (zob. - Engelhof).
1380 Catharina von Richnow→1385 Conrad von Nymands
Gniazdo rycerskie albo obecny pański folwark wielkości dwóch łanów wraz z przynależnościami należało od 1350 r. do Katarzyny von Richnow (Catharina von Richnow),(7) a pod koniec XIV stulecia prawdopodobnie do Konrada von Nymands.
1424 Jacob i Hans [von Reichenau](8)
W 1424 r. właścicielami lenna i dobra rycerskiego byli bracia Jacob i Hans [von Reichenau, dziedzice i sędziowie (ziemscy) w Niwie, synowie zmarłego Waltera (Walther) von Reichenau – WJD].(9)
1499 Niwa należała do urzędu skarbowego→1577 Friedrich von Falkenhain.
Później ten majątek przeszedł na własność władców krainy. Już w 1499 r. należał wraz z dominium Korytów do urzędu skarbowego. W 1577 r. został on wraz z dobrami korytowskimi sprzedany przez cesarza Rudolfa II Fryderykowi von Falkenhain jako dobro dziedziczne (zob. Kamieniec, rok 1577).
1612 Seifried von Falkenhain→1612 Christoph von Donig
Jego [Fryderyka von Falkenhain – WJD] syn, Seifried von Falkenhain, sprzedał 12 kwietnia 1612 r. Niwę [wraz z prawem patronatu? - dr. Pohl] Krzysztofowi Donigowi ze Ždánice (Christoph Donig von Zdanitz), właścicielowi obecnego majątku Engelhof w Szalejowie Górnym,(10) z którym jest do dzisiaj stale połączone (zob. ENGELSHOF).
*
Uzupełnienie sporządzone przez Josepha Köglera do rozdziału II: „Niwa"; ust.1: „Gniazdo rycerskie"
W latach 1534 i 1537 proboszczem w Niwie był Peter Jung z Kłodzka.(11) W 1548 r. w czwartek przed nawróceniem św. Pawła Apostoła [24.01.] Catharina von Reine (w innych dokumentach – von Richenau) przepisała swój majątek w Richnow Andrzejowi (Andreas) [Vurman – dr. Pohl], obywatelowi Kłodzka, za 8 kop groszy,(12) a w 1354 [prawidłowo 1355 – dr. Pohl] 26 listopada, Catharina, żona zmarłego Heynamna z Ryne (Rein), przepisała 6 łanów w Richnow (Reichenau =Niwa) i 5 łanów w Mertinsdorf.(13)
[Uwaga WJD – Katarzynę Heyneman reprezentowali jej pełnomocnicy Jeske Horczicz „vnd myns Herren“. Kupcem był Otte Ratolde. Cena zakupu wyniosła 9 grzywien groszy (nev mark grossir suerer). Por. GQ V, s.50].
*
2. Dobro wolnosędziowskie w Niwie.
Do tutejszego dobra wolnosędziowskiego, znajdującego się pod bezpośrednią jurysdykcją Wyższego Urzędu(14) należą: folwark, na którym budynek gospodarczy został zburzony a jego pola o powierzchni 2 łanów są połączone z gniazdem rycerskim, następnie młyn zbożowy, rzemieślnicy i czterech chałupników.(15)
1402 Nicolaus Walter.
To dobro wolnosędziowskie posiadał w 1402 r. Nicolaus Walter, który miał jeszcze jeden folwark [położony - WJD] powyżej kościoła w Niwie, sprzedał jednak go piątego dnia po Wszystkich Ṥwiętych [6 listopada – uwaga dr. Pohla] w roku 1404 wraz ze wszystkimi przynależnościami, 2 prętami i wolnym wypasem bydła wraz z jednym poddanym probostwu augustianów w Kłodzku.(16) Później utworzono na tym terenie dwa gospodarstwa chłopskie.(17) Należały one w 1424 r. do braci Jakuba (Jacob) i Jana (Hans) Walter.
1417 Jacob Walter
W 1417 roku dobro rycerskie posiadał syn poprzedniego [Nicolaus Walter? - dr. Pohl] Jakub (Jacob) [Walter].
1438 Jacob Walter junior
Jego syn, o tym samym imieniu, sprzedał wyrobisko, położone naprzeciw kościoła, przy drodze wiodącej do Wernersdorf, z którego proboszcz w Niwie miał roczny czynsz w wysokości 1/2 grzywny, w roku 1438, w dniu św. Wincentego [22 stycznia] probostwu na Górze Zamkowej w Kłodzku za 10 „ciężkich“ marek.(18) Tenże posiadał swój majątek jeszcze w 1448 r. Potem miał go jego syn Hänsel Walter.(19)
Od tego czasu nie można znaleźć aż do XVII stulecia żadnych wiadomości o tym majątku.
1660 Johannes Langer
W połowie XVII w. dobra te kupił Johannes Chrysostomus Langer, dziekan Hrabstwa Kłodzkiego i proboszcz w Bystrzycy Kłodzkiej,(20) który zmarł w 1667 r.(21)
1670 Johann Heinrich Hofer von Hoferburg→1674 Georg Friedrich von Ratschin
W 1679 r. właścicielem tego majątku był Johann Heinrich Hofer von Hoferburg w Oberwernersdorf [Wolany].(22) W 1675 r. posiadał go Georg Friedrich von Ratschin,(23) żonaty z córką Hansa Christopha Hofera, Ewą Marią.(24)
1681 Otto Ferdinand baron von Fitsch
Małżeństwo to sprzedało 10 marca 1681 r. ów majątek dziedziczny i wolnosędziowski wraz ze wszystkimi przynależnościami za 1200 florenów Ottonowi Ferdynandowi baronowi von Fitsch, dziedzicowi na Niwie i Engelshof w Szalejowie Górnym.(25) Połączył on zakupione dobra ze swoim folwarkiem w Niwie. Od tego czasu pozostają one połączone aż do dzisiaj. W 1682 r. wykupił on roczny czynsz urzędowy w wysokości 2 florenów 29 krajcarów.
*
Uzupełnienie, sporządzone przez Józefa Köglera do rozdziału II „Niwa“
1353 [Kögler pisze 1352 – uwaga dr. Pohla] był tu Hermann [Kögler pisze Hans – uwaga dr. Pohla] Schlotis.(26) W roku [1448 i] 1469 właścicielem dobra rycerskiego był Petz Bauch.(27) W 1558 r., w wigilię Wniebowstąpienia NMP, Michael Arlet sprzedał dobro rycerskie, które wcześniej posiadał jego ojciec, a potem on sam, Walterowi (Valte) Zwirschke za 1220 kop.(28) Ten sprzedał je wraz z [osiadłymi tam – WJD] rzemieślnikami i [małym? - dr. Pohl] młynem w piątek po Filipie i Jakubie 1561 r. za 1360 kop groszy miśnieńską miarą, miastu Kłodzko.(29) Posiadało ono to dobro rycreskie aż do 13 stycznia 1631 r., kiedy to musiało odstąpić je swoim kredytodawcom, spośród których 11 przydzielono je za kwotę 4637 talarów.(30) Jednak miasto zachowało prawo sprzedaży piwa w Niwie, które zostało w 1684 r. przez cesarską Komisję Alientacyjną na wsie Szalejów Górny, Polanica Górna (Neuheide), Sokołówka, Niwa, Kamieniec, Krytów i inne znowu wykupione.(31)
W 1413 r. Jakob Walter, sędzia w Niwie, sprzedał swój młyn w Wernersdorf (Wallifurt= Wolany) Mikołajowi Walditzowi (Niclas Walditz).(32)
W 1684 r. Otto Ferydnand baron von Fitschen kupił prawo do tutejszego czynszu z dobra wolnosędziwskiego w wysokości 2 florenów i 20 krajcarów, które rocznie musiały być odprowadzane do cesarskiego urzędu podatkowego, od cesarkiej komisji alienacyjnej za 51 florenów i 51 krajcarów jak i prawo do połowu zwierzyny na terenie tegoż dobra rycerskiego za kolejne 30 florenów.(33)
c.d.n.
Przypisy:
1Kancelaria dominium.
2Balbinus, Miscell. Regni Bohemiae Lib. V, pag. 35.
3[Łacińska] Kopia aktu darowizny w księdze dekanatu Neätiusa [folio 116b] i niemiecka w archiwum dekanatu wśród pism z Szalejowa Górnego [uwaga dra Pohla: GQ Bd.1 s.241 i dalej, III s.66 i dalej].
4W archwium kolegiaty kłodzkiej sg. K.10.
5Tamże sg. B.3.c. w skardze Christopha von Donig, ówczesnego dziedzica na Niwie, przeciwko jezuitom w Kłodzku [uwaga dr. Pohla: GQ Bd. VI, H. 3, s. 107 nr. 508. Kögler-Chronicken (Pompejus) s. 392 (błędna paginacja jako s.184].
6W księdze dekanatu Neätiusa [uwaga dr. Pohla: GQ III s. 51].
7[Uwaga dr. Pohla: Ältestes Mannrechtsprotokoll Fol. 15b, 16b; GQ Bd. V, s. 20, 21].
8[Uwaga WJD: nazwisko braci ustalono na podstawie GQ II s.127, gdzie sub dato 12.06.1424 znajduje się zapis transakcji].
9[Uwaga dr. Pohla, Kłodzkie archiwum kolegialne, s. T3.m. GQ II, s.127; VI, H.3. s. 34, nr. 176].
10Tamże.
11W księdze miejskiej Kłodzka [1414-1544], folio 195.
12Najstarsza księga protokołów sądu ziemskiego [uwaga dr. Pohla, GQ V, s.8].
13[Uwaga dr. Pohla, tamże fol.3, GQ V s.50 i dalej].
14W 9 tomie „Beiträge zur Beschreibung Schlesiens“ s.314.
15Wśród pism dolnego dworu w Łomnicy.
16Oryginał aktu kupna-sprzedaży w archiwum kolegiaty kłodzkiej sg. K6.s [uwaga dr. Pohla. GQ II s. 15; GQ VI H. 3.s. 23 nr. 122].
17Archiwum kolegiaty kłodzkiej sg. K5.d.
18Kopia w archiwum kolegiaty kłodzkiej sg. A.11.f [uwaga dr. Pohla, nr. 12, fol.25, także K.6.b. GQ II s,193 i GQ VI H.3 s. 66 nr. 336 oraz s. 40 nr. 203].
19Tamże [uwaga dr. Pohla, T.3m. GQ II s.217, GQ VI, H.3 s.220 nr.224].
20Jak wyżej.
21W archiwum dekanatu wśród dokumentów z Bystrzycy.
22W księgach ławniczych Niwy.
23Tamże.
24Genealogia rodu Haugwitzów s. 71.
25Oryginał aktu kupna-sprzedaży wśród dokumentów Górnych Dóbr Korytowskich.
26[Uwaga dr. Pohla, Ältestens Mannrechtsprotokoll fol.22, GQ II, Bd. V. s. 32].
27W księdze miejskiej Kłodzka, rozpoczynającej się od 1466 r. [Uwaga dr. Pohla, -1499, zob. też GQ II s. 356].
28Acta civilia nr 24 w kłodzkim archiwum radzieckim na s. 295.
29Ze zbioru cesarskich rezolucji i wyciągów w kłodzkim archiwum radzieckim.
30Kopia w archiwum kłodzkiej kolegiaty, K.12.d. [uwaga dr. Pohla, GQ, H. 3 nr. 150]. O sytuacji finansowej i gospodarczej Kłodzka w tym okresie zob. m.in. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń, Kłodzko po oblężeniu w 1622 roku – obraz zniszczeń miasta …, Gazeta Prowincjonalna nr 8 (1161) sierpień 2022 s.29; nr.9 (1162) wrzesień 2022, s.21; nr.10 (1163) październik 20229, s.29.
31Ze zbioru cesarskich rezolucji i wyciągów w kłodzkim archiwum radzieckim.
32Kopia w archiwum kłodzkiej kolegiaty, K.12.d. [uwaga dr. Pohla, GQ, H. 3 nr. 150].
33Wyciąg z protokołu alienacyjnego.