Niekoniecznie regionalia, ale na pewno uniwersalia (11)
W środku jesteśmy baśnią… już sam tytuł zachęca do przeczytania tej książki. Jeśli chcesz spotkać się z Wiesławem Myśliwskim i porozmawiać, to polecam obowiązkowo tę ponad 500-stronicową książkę. Są to zebrane „mowy i rozmowy” Autora i z Autorem. Mowy wygłoszone najczęściej podczas odbierania różnych nagród i wyróżnień, w tym najsłynniejszy jego esej „Kres kultury chłopskiej” oraz wywiady przeprowadzane przez różnych dziennikarzy na przestrzeni lat 1986-2020, które wprawdzie wcześniej były już drukowane, ale zebrane stanowią pewną całość, dają możność bliższego poznania pisarza, zarazem filozofa, myśliciela. Dodatkowo książka wzbogacona jest o archiwalne zdjęcia – rodzinne oraz z różnych uroczystości literackich. Tom ukazał się z okazji 90. urodzin Wiesława Myśliwskiego.
Pytania, jakie chcielibyśmy zadać pisarzowi, formułują za nas rozmówcy: Stanisław Baj, Zbigniew Bauer, Stanisław Bereś, Wojciech Bonowicz, Leszek Bugajski, Edward Chudziński, Andrzej Franaszek, Katarzyna Janowska, Barbara Kazimierczyk, Piotr Kępiński, Janina Koźbiel, Michał Nogaś, Krystyna Prendowska, Adam Radecki, Monika Romanowska, Justyna Sobolewska, Jan Strzałka, Donata Subbotko, Bogdan Tosza, Karolina Wawer, Dominik Włudyga, Helena Zaworska, Piotr Żak.
Dzięki nim dowiadujemy się o dzieciństwie, młodości i wielkiej miłości pisarza (zakochał się w swej przyszłej żonie w wieku 17 lat), o jego pracy redaktorskiej i wydawniczej oraz o początkach własnej literackiej kariery, o tym jak powstają jego książki, o procesie twórczym i własnej niemocy, kiedy siedzi nad czystą kartką papieru póki nie pojawi się pierwsze zdanie.
Niezwykłą wagę przykłada Autor do języka. To właśnie w języku, nie w fabule i jakiejś historii, widzi przyszłość literatury. Każdy ma jakąś lub wiele historii, które może opisać, ale to, jakim językiem to zrobi, jest najważniejsze. To język konstruuje nasze wnętrze. Czy człowieka stać jeszcze na wolny język – zastanawia się Autor. Mówiąc o różnicy między językiem mówionym a pisanym, podkreślał wielokrotnie swój podziw dla tego „mówionego”. Dlatego pisząc, waży każde słowo i każde zdanie, dlatego tak ważne dla niego jest też pierwsze zdanie, które potem kreuje dalszy ciąg jego pisania.
Autor mówi, że jego pisanie jest swego rodzaju improwizacją, zawsze dochodzi do pewnego „rozdroża”, z którego prowadzą różne drogi, i nie zawsze pierwszy wybór jest trafny, stąd czasami były różne wersje powieści, zanim powstała ta właściwa.
Wiele wątków powtarza się w rozmowach – przede wszystkim temat kultury chłopskiej i jej kresu (wraz z wkroczeniem cywilizacji), ale też refleksje dotyczące historii literatury i świadomości literackiej. Pisarz ceni niezwykle poezję renesansową Jana Kochanowskiego, mniej ceni romantyczną literaturę, choć rozumie uwarunkowania jej powstania. „Pan Tadeusz” przeczytany powtórnie, już w wieku dojrzałym, teraz ceni za kunszt językowy, dochodząc do wniosku, że w istocie jest operą (bo fabuła spełnia tu rolę libretta w operze, dla której przecież najważniejsza jest muzyka, a w poemacie muzyką są słowa).
Ale wiele jest też rozważań związanych z życiem, ludzkim losem, relacją między przypadkiem a przeznaczeniem, także dotyczące prawdy, pamięci i czasu. Pisarz uznaje, że pamięć jest narzędziem kreacji, a w kwestii czasu uważa, że istnieje tylko czas przeszły, bo teraźniejszość zamienia się co rusz w przeszłość, a przyszłość jest tylko wyobrażeniem. Czas realny, ten, który nosimy w sobie, jest zawsze czasem przeszłym. Tyle mądrości, odpowiedzialności w przekazywanych poglądach – jestem pod dużym wrażeniem mądrości pisarza – filozofa.
Ostateczny wybór i układ tekstów w książce pochodzi od Autora, on też nadał tytuły tekstom, oto niektóre z nich: Język potrzebuje snów, Język czyni pisarza, Wszystko jest mową, Znaleźć zdanie, Żyło się pod niebem bardziej, Z książki muszę wyzdrowieć, Gra z czasem, O tym, co ważne oraz W środku jesteśmy baśnią. Tytuły intrygują, zaciekawiają, nie sposób nie przeczytać.
Wiesław Myśliwski, w środku jesteśmy baśnią – mowy i rozmowy, Wyd. Znak, Kraków 2022 (wstęp: Jerzy Illg „Summa”)
Poleca: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń